کاکتوس گیاهی است از تیره کاکتوسیان (Cactaceae) که اغلب خاردار و گوشتی هستند. کاکتوس در ابتدا تنها در شمال و جنوب و نواحی مرکزی آمریکا رشد میکرد اما امروزه در بسیاری از مناطق گرم و خشک جهان توسط مردم پراکنده شده کاکتوس طی طوفانهای ناگهانی آب ذخیره کرده و آب ذخیره شده را طی ماههای خشکسالی به مصرف میرساند. کاکتوسیان در ایران گونهٔ بومی ندارند.
بیشتر کاکتوسها ریشههای عمیقی داشته و ساقه شبکه مانندی دارند که بهعنوان منبع ذخیره آب عمل میکنند ساقه کاکتوس توسط تیغهایی محافظت میشود کاکتوسها برگهای خیلی کوچکی داشته و یا اصلاً برگندارند.
کاکتوسها به سه گروه زیر تقسیم میشوند:
- زیر خانواده پرسکیه Pereskia
- زیر خانواده اوپنسیه Opuntia
- زیر خانواده کاکتاسهcactaceae
برای دانستن تفاوت میان این سه دسته باید به تفاوتهای ظاهری و ژنتیکی آنها دقت کرد. دسته اول در واقع کاکتوسهایی هستند که کاملاً داری برگ میباشند و از نظر ظاهری تا حدودی مانند گلهای رز رونده میباشند با این تفاوت که آنها از خانواده کاکتوسها و دارای آرئول هستند. دسته دوم کاکتوسهایی هستند که دارای برگهای موقتی هستند که در جوانههای نو ظهور دیده میشوند و به سرعت و بر اثر افزایش سن و کمبود رطوبت میریزند. دسته سوم کاکتوسهایی هستند که اصلا و ابدا برگی در آنها مشاهده نمیشودکه این دسته تمامی خانوادههای اکینو کاکتوس و انواع سروسها را شامل میگردند.
پرورش کاکتوس ها:
ترکیب خاکی کاکتوسها، باید شنی رسی و درصد بیشتری از شن یا سنگریزه باشد. کاکتوسها آبیاری منظم و با فواصل بیش از گیاهان معمول نیاز دارند و بسته به سرعت رشد و فصل، تعداد و فواصل آبیاری تنظیم میشود. کاکتوسها در مناطق گرم و پر نور رشد میکنند زیرا بومی آمریکای لاتین هستند. کاکتوسها به نور زیادی احتیاج دارند و در محیطهای کم نور معمولاً رشد علفی میکنند و منظره ظاهری آنها از حالت کاکتوس بودن خارج میشود.
تکثیر کاکتوسها به دو شیوه انجام میشود:
- جنسی
- غیر جنسی
بعضی از کاکتوسها نظیر مامیلاریا گل دهی منظم هر ساله دارند. بذر سیاه رنگ کوچک تولید میکنند. بعضی دیگر از کاکتوسها نظیر زیئو کاکتوس که گلهای بسیار کم دوامی دارند تولید بذر کمتری میکنند.
عموم کاکتوسها بذرهای بسیار ریز با قوه نامیه نسبتاً کوتاه دارند. نکات مهم در کشت بذری کاکتوس: – بذرها قوه نامیه مناسبی داشته باشند؛ یعنی تعداد جوانه زنی گیاه در زمان معین به اندازه قابل قبول باشد؛ نحوه کشت طوری باشد که بذرهای ریز بتوانند جوانه بزنند. بنابراین کاکتوسها را در سبدهای پلاستیکی کم عمق با یک خاک بسیار سبک (ترجیحاً پیت ماس) کشت میکنند. آبیاری بسترهای کشت در پای گیاه انجام میگیرد، یا اینکه سبدها را در ظرفهای آبی قرار داده که بتدریج آب را جذب میکند و گیاه و بذرها مرطوب شده و بعد جوانه میزنند. مثل هر گیاه دیگر بذرکاری باعث طولانی شدن زمان رشد و نمو و بلوغ گیاه میشود.
تکثیر رویشی کاکتوس های:
قلمه زدن :
عمدهترین تکثیر رویشی کاکتوسها قلمه زدن (به انگلیسی: Cutting) است. قلمه زدن در کاکتوس به فصل بستگی دارد و بهترین فصل برای آن اوایل تابستان میباشد. بطوری که آنها را در یک بستر سبک و محیط با رطوبت کافی با آبیاری منظم کشت میکنند. اما قبل از اینکه قلمهٔ کاکتوس مخصوصاً کاکتوسهای گوشتی نظیر سرئوسها وارد بسترهای کشت شوند باید شیرابه گیاه را قطع کرد. برای انجام چنین عملی قبلاً قطعات جدا شده یا قلمههای کاکتوس را به مدت چندین ساعت در معرض تابش مستقیم آفتاب در تابستان قرار میدادند تا اینکه جریان شیرابه قطع میشد و سپس اقدام به کشت آن میکردند. اما امروزه با توجه به اینکه ریشهدار کردن گیاهان در کمترین زمان حائز اهمیت است قلمهها را در آب ولرم حدود ۴۵ درجه سانتی گراد قرار میدهند. که در نتیجه جریان شیرابه قلمهها قطع میشود. سپس آنها را در بستر کاشت قرار میدهند.
پیوند زدن
کار دیگری که بیشتر بهعنوان یک هنر به نظر میرسد عمل پیوند (به انگلیسی: Grafting) در کاکتوس است. آنچه مسلم است سرئوسها یا کاکتوسهای مخروطی، پایههای بسیار خوبی برای بیشتر مامیلاریاها یا اوپنسیهها هستند.
شرایط محیطی مناسب برای کاکتوس ها:
حرارت:
این گیاه، به حد متوسط گرما در فصل بهار تا پاییز و شبهای خنک نیاز دارد. هوای زمستان باید خنک باشد (حدود 10 تا 14 درجه سانتی گراد).
کاکتوس هایی که تار دارند باید در محلی با دمای حداقل 16 درجه نگهداری شوند. همچنین توجه داشته باشید که تهویه مناسب از جمله نیازهای کاکتوس است.
بهترین درجه برای نگهداری کاکتوس ها 18 تا 32 درجه سانتی گراد می باشد[۲].
نور:
باید توجه داشته باشید که میزان تابش نور و روشنایی محیط نگهداری کاکتوس ها در شکل ظاهری کاکتوس ها، رنگ گل، تعداد گل ها، ساقه ها و شکل غنچه های گل اهمیت فراوانی دارد. اما توجه داشته باشید به طور کلی، کاکتوس ها به نور زیاد (نزدیک پنجره های شرقی و غربی) و نور خیلی زیاد (نزدیک پنجره های جنوبی) نیاز دارند[۳]. نکته حائز اهمیت در مورد میزان نور محیط نگهداری کاکتوس ها در این است که چنان چه نور محیط کم باشد کاکتوس ها طراوت و زیبایی خود را از دست می دهند، و در مورد کاکتوس هایی که گل دارند، توانایی گل دهی خود را از دست می دهند.
خاک مناسب برای کاکتوس ها :
یکی از معیارهای تعیین کننده خاک مناسب برای کاکتوسها، آب و هوا میباشد. به گونهای که در آب و هوای گرم نیاز این گیاهان به خاک قابل نفوذ و سبک بیشتر احساس میشود در حالی که در آب و هوای سرد که گیاهان نیاز به آبیاری چندانی ندارند به خاکی سنگین تر نیاز خواهد بود.
به طور کلی کاکتوسها خاکهای با PH کمتر از ۷ تا نزدیک به ۷ را میپسندند. در بیشتر متون، ترکیب اصلی خاک کاکتوسها در اندازههای زیر سفارش شده است[۱]:
- ۱ قسمت خاک باغچه + ۱ قسمت شن و ماسه (به نسبت مساوی) + ۱ قسمت کمپوست (مواد پوسیده گیاهی و خاک برگ)، یا
- یک دوم قسمت خاک رسی + ۱ قسمت ماسه + ۱ قسمت خاک باغچه، یا
- ۱ قسمت کمپوست + ۱ قسمت خاک پیت + یک قسمت ماسه
هرگاه به ترکیبهای بالا در انتها، ۵ درصد خاک زغال اضافه شود اثر ویژهای در جلوگیری از پوسیدگی و دیگر بیماریهای قارچی خواهد داشت (حضور پتاس در خاک زغال، باعث این امر میشود).
البته در متون مختلف و در گفتههای افراد با تجربه در زمینه تولید و پرورش کاکتوس به فرمولهای مختلف دیگری نیز اشاره شده است. برخی از افراد در ترکیب خاک خود از کود حیوانی و برخی دیگر از ورمی کمپوست استفاده میکنند. به عنوان مثال میتوان به این ترکیب اشاره کرد:
دو قسمت شن ریز شسته شده و شیرین (فاقد املاح) + کمتر از یک قسمت کود گاوی پوسیده + یک قسمت خاک برگ پوسیده با اندازه متوسط ذرات + مقدار بسیار کمی از قطعات خورد شده ذغال چوب (این فرمول را بر اساس اطلاعات ذکر شده در تابلوی اطلاع رسانی باغ گلهای اصفهان در این قسمت ذکر کردم).
منبع : http://fa.wikipedia.org/wik